Religia Chrześcijańska w szczególny sposób zaznacza swoje miejsce w procesie wychowania. Nie tylko chodzi o to, że Bóg jest osobowym Absolutem z którym można i należy wejść w relacje osobowe[1], który posiada nieskończenie doskonałe atrybuty, ale chodzi przede wszystkim o to w jaki sposób Bóg daje nam się poznać, w jaki sposób objawia siebie. Objawienie kosmiczne lub nadprzyrodzone, czy też głos sumienia znane są również w innych religiach. Jednak w żadnej religii Bóg nie przychodzi do człowieka tak blisko, że sam staje się człowiekiem. W religii chrześcijańskiej ten najwyższy, nieskończenie doskonały Bóg objawia się przez Słowo wcielone – Jezusa Chrystusa, Boga - Człowieka. Bóg, fizycznie obecny, staje się najbliższy człowiekowi jak to tylko możliwe. Przez tę obecność jest najbardziej wychowującym Bogiem spośród wszystkich religii. Wychowawca, aby mógł wychowywać, musi być przede wszystkim obecny.

              Starożytna szkoła polegała na tym, że uczniowie wybierali sobie nauczyciela i chodząc z nim przyjmowali jego nauki, prowadzili dysputy a następnie kontynuowali i modyfikowali poglądy swojego nauczyciela bądź od nich odchodzili.

                Jezus także był nauczycielem, zwracano się bowiem do Niego „rabbi” co w języku hebrajskiego znaczy „nauczyciel”. Był to honorowy tytuł żydowskich nauczycieli zakonu.[2] Była jednak istotna różnica między szkołą Jezusa a typową szkołą starożytną. Polegała ona na tym, że Jezus sam wybrał swoich uczniów. Wybór ten był czymś więcej niż tylko wybraniem uczniów, chodziło bowiem  nie tylko o  przekazanie im konkretnej wiedzy ale o wyznaczenie zadania do zrealizowania w związku tym czego się nauczą. Dlatego wybranie to miało jednocześnie charakter powołaniowy. „A gdy przechodził brzegiem Jeziora Galilejskiego, ujrzał dwóch braci, Szymona, zwanego Piotrem i brata jego Andrzeja, jak zarzucali sieć w Jezioro; byli bowiem rybakami. I mówił do nich: Pójdźcie za mną a uczynię was rybakami ludzi.” (Mt 4,18-19) oraz; „Idąc dalej, ujrzał innych dwóch braci... Ich też powołał.”(Mt 4,21)[3] Taka sytuacja z natury rzeczy stawia Jezusa na pozycji nie tylko nauczyciela, ale i wychowawcy, ponieważ w procesie wychowawczym, wychowanek również nie wybiera sobie wychowawcy.[4] Ponadto samo pojęcie „powołanie” wskazuje na celowe ukierunkowanie działania Jezusa wobec uczniów. Jezus mówi „uczynię z was...” a więc będzie ich kształtował, przygotowywał do jakieś roli; z rybaków ryb uczyni ich rybakami ludzi. Jezus więc już od samego początku publicznej działalności jawi się jako wychowawca. Choć trzeba zaznaczyć, że zadaniem wychowawcy nie jest wyznaczanie powołania a jedynie pomoc w odczytywaniu go. Właśnie miedzy innymi, dlatego Jezus przekracza status bycia wyłącznie wychowawca.

         Jezus był pedagogiem wyjątkowym, ponieważ odwoływał się do zasad i do prawa, które sam ustanowił. Mówiąc; „Ja jestem Drogą, Prawdą i Życiem.” (J 14,5 ) siebie postawił jako ostateczną normę i odniesienie. Prawo w Starym Testamencie pełniło rolę pedagoga, które miało przyprowadzić do Chrystusa. Kiedy więc Jezus mówi; „Nie sądźcie, że przyszedłem  znieść Prawo albo Proroków; nie przyszedłem znieść, ale je wypełnić.” (Mt 5,17) to mówi właśnie w tym znaczeniu. Odtąd jednak On jest jedynym odniesieniem i wyraźnie to zaznacza mówiąc; „Słyszeliście, że powiedziano przodkom: Nie zabijaj; a kto by się dopuścił zabójstwa, ten podlega sądowi. A Ja powiadam wam: Każdy, kto się gniewa na swego brata podlega sądowi.” (Mt 5, 21) Lub w innym miejscu; „Słyszeliście, że powiedziano: nie cudzołóż. A ja powiadam wam: Każdy, kto pożądliwie patrzy na kobietę, już się z nią cudzołóstwa dopuścił w swoim sercu.” (Mt 5, 27-28) W ten sposób Jezus na nowo ustanawia cały dekalog. Najradykalniej jednak wyraża to słowami; „Kto nie jest ze mną jest przeciwko mnie.”, lub „Kto znajduje życie swe, straci je, a kto straci swe życie z mego powodu- znajdzie je.”(Mt 10,39)

         Faryzeusze niejednokrotnie pytali Jezusa; „Jakim prawem to czynisz? I kto Ci dał tę władzę żeby to czynić?”(Mk 11,27). My również możemy postawić to pytanie, ale nie w takim sensie w jakim zadawali je faryzeusze, lecz ze względów metodologicznych. „Kim był ten, który przyniósł nam nowe orędzie zbawcze i związał je z nowymi wymogami i żądaniami etycznymi.”[5]

          Jezus wielokrotnie wskazuje na siebie jako Mesjasza. Na pytanie arcykapłana zadane podczas przesłuchania czy jest mesjaszem, Jezus od odpowiada wprost; „Ja jestem” (Mk 14, 62). Słowo „mesjasz” w rozumieniu starotestamentalnym oznaczał Zbawiciela, wcielonego Boga przepowiadanego przez proroków. Jeszcze wyraźniej Jezus wskazuje na swoją Bożą naturę w rozmowie z Filipem; „Rzecze do Niego Filip: Panie pokaż nam Ojca, a wystarczy nam. Mówi do niego Jezus; Tak długo jestem z wami Filipie a jeszcze mnie nie poznałeś? Kto mnie zobaczył, zobaczył także i Ojca... Czy nie wierzysz, że Ja jestem w Ojcu, a Ojciec jest we mnie?” (J 14, 8-9).

     Przede wszystkim Jezus miał moc odpuszczania grzechów; „Otóż, żebyście wiedzieli, iż Syn Człowieczy ma władzę na ziemi odpuszczać grzechy.”(Mk 2,1). Władza odpuszczania grzechów zarezerwowana jest tylko dla Boga, jeśli więc Jezus ma moc odpuszczania grzechów to również ma moc ustanawiania Prawa. Podobnych tekstów potwierdzających bóstwo Jezusa odnajdujemy w Nowym Testamencie jeszcze wiele.[6] Dla naszych rozważań istotne będzie jedynie to, że Jezus który jest nie tylko człowiekiem ale i Bogiem ma moc ustanawiania Prawa. Nie ma zatem innej sensownej Drogi, innej Prawdy niż On. Jezus jest pierwszym wychowawcą, inni mogą być jedynie pedagogami w rozumieniu starożytnym, prowadzącymi do ostatecznego celu jakim jest Zbawienie. Jezus jako wychowawca   ustanawia kryteria jakimi inni wychowawcy winni się kierować. I tak pedagogika Jezusa jest wielopoziomowa.

a)      Obecność – Trzeba pamiętać, że Jezus jest Bogiem, który wcielając się ukrył swoje Bóstwo (Flp 2,5-11). Przyszedł na świat jako najuboższy, wyrzekł się nie tylko chwały Bożej, ale i wszelkich wygód ziemskich; „Lisy mają nory i ptaki powietrzne gniazda, ale Syn Człowieczy nie ma miejsca, gdzie by głowę mógł wesprzeć (Mt 8, 18-22).” Jadał z celnikami i z grzesznikami z czego robiono mu zarzut.[7] Jezus – Wychowawca, wychodzi do swoich wychowanków. Jest obecny w ich życiu i w ich środowisku, uczestniczy w ich problemach w związku z tym doskonale ich rozumie.[8] Każdy wychowawca musi najpierw poznać swojego wychowanka, jego mentalność, stopień rozwoju wychowawczego i  indywidualność. Musi także sam dać się poznać wychowankowi, przynajmniej na tyle by wzbudzić u niego zaufanie potrzebne do otwarcia się wychowanka.

b)       Nauczanie – Jezus posługuje się różnymi formami nauczania. Naucza w przypowieściach, poprzez które ukazuje prawdę o Bogu. Przykładem może być przypowieść „o synu marnotrawnym” Łk 15,11-32, przypowieść o „zbłąkanej owcy” Mt 18, 12-14, Łk 15, 8-10, lub pokazuje konsekwencje złego postępowania; przypowieść „o bogaczu i Łazarzu”  Łk 16, 19-31, przypowieść „o nieuczciwym sędzim” Łk 18, 1-8.

          Szczególne miejsce w nauczaniu Jezusa zajmuje „Kazanie na Górze”. Osiem błogosławieństw z jednej strony można a nawet należy potraktować jako nowe prawo, dlatego Jezus jawi się tutaj jako Prawodawca. Z drugiej strony to prawo nie dotyczy tylko jakiś zewnętrznych norm lub zasad postępowania. Ono dotyka najgłębszych pokładów człowieka. Nawołuje do wewnętrznej przemiany, do radykalnej zmiany swojego życia wewnętrznego. Nie chodzi tu tylko o zmianę postępowania, ale przede wszystkim o zmianę postawy, o zmianę myślenia i wewnętrzną kondycję ducha. W tym znaczeniu odnajdujemy Jezusa jako wychowawcę. Jako tego, który wskazuje nam drogę rozwoju duchowego, kieruje ku wartościom i ku wewnętrznej dojrzałości.

c)   Stawia wymagania –  Kiedy do Jezusa podszedł bogaty młodzieniec z zapytaniem „co ma czynić aby osiągnąć życie wieczne” Jezus najpierw nawołuje go do przestrzegania Dekalogu a następnie stawia wymaganie wyrzeczenia się majątku; „Jeśli chcesz być doskonały, idź sprzedaj to co posiadasz i rozdaj ubogim a będziesz miał skarb w niebie. Potem przyjdź i chodź za mną” (Mt 19, 21). Słowa te są niezwykle pedagogiczne. Jezusowi nie chodzi tylko o nienaganne zachowanie, ale przede wszystkim o wewnętrzne nastawienie. Jezus sięga zatem swoją pedagogiką do samego wnętrza człowieka.[9]  Zewnętrzne czyny nie świadczą jeszcze o doskonałości. Jezus po raz kolejny wskazuje na hierarchię wartości. Bogaty młodzieniec posiadał majętność i czynił dobrze ale kiedy miał wybierać, wybrał dobra materialne.  Jezus znając serce młodzieńca stawia mu wymaganie „jeśli chcesz być doskonały musisz wyrzec się przywiązania do rzeczy materialnych ” ale jednocześnie szanuje jego wolność gdy pozwala mu odejść (Mt 19,22).

          W innym miejscu wymaganie Jezusa jest wyraźne; „Tak więc nikt z was, kto nie wyrzeka się wszystkiego, co posiada, nie może być moim uczniem” (Mt 14,33). Chyba najbardziej wymowne jest wymaganie: „Bądźcie i wy doskonali jako doskonały jest Ojciec wasz w niebie.”

         Jezus stawia wymagania, ale jednocześnie daje rady jak im sprostać. Przede wszystkim jednak nie zostawia człowieka samego, On jako najlepszy wychowawca pomaga w realizowaniu Jego postulatów etycznych. Na pytanie uczniów „Któż więc może się zbawić?” (Mt 19,25), Jezus odpowiada; ”U ludzi to niemożliwe, lecz u Boga wszystko jest możliwe” (Mt 19, 26). Jezus nie tylko wskazuje na Boga jako na tego, który daje dobre rady, lecz daje coś więcej, bo u Boga wszystko jest możliwe. Mówi więc o specjalnej łasce, która pomaga człowiekowi stawać się coraz lepszym.[10]

d)  Rady – Jezus często udziela rad wyrażając je krótkimi zdaniami. Każda taka rada wiąże się z przyjęciem  konkretnej postawy życiowej. Przykładem może być; „Niech nie wie lewa twoja ręka, co czyni prawa...” (Mt 6,3). Jezus poucza tutaj, że dobry czyn powinien łączyć się z dobrą postawą, oraz że w czynieniu dobra odpowiednią postawą jest pokora. Innym przykładem może być zdanie; „Gromadźcie sobie skarby w niebie... Bo gdzie jest twój skarb, tam będzie i serce twoje...” (Mt 6,19-21). Lub „Nie troszczcie się zbytnio o swoje życie, o to, co macie jeść...starajcie się najpierw o królestwo i jego sprawiedliwość”(Mt 7, 25n). W obydwu przypadkach wskazuje na hierarchię wartości, gdzie dobra duchowe, nieprzemijające mają wyższą wartość niż dobra materialne. W innym miejscu Jezus radzi; „Wchodźcie przez ciasną bramę. Bo szeroka jest brama i przestronna droga, która prowadzi do zguby...”(Mt. 7 13). Jezus poucza, że wszystko to, co cenne i dobre wymaga wysiłku, przestrzega przed naiwnością wynikającą z chęci łatwego życia.

e)      Wyznacza zadania – można powiedzieć, że właściwie cały Dekalog jest zadaniem, jakie Jezus wyznacza człowiekowi – swojemu wychowankowi. Jednak Jezus chce jakby jeszcze czegoś więcej. Kiedy mówi; „Wy jesteście solą ziemi. Lecz jeśli sól utraci swój smak, czymże ją posolić?” (Mt 5, 13),  zwraca się w podobnym duchu jak do bogatego młodzieńca. Sól cała przeniknięta jest słonością, nie jest tylko posolona, lecz cała jest słona. Postawa człowieka nie tylko ma się przejawiać w czynach, lecz czyny te mają wynikać z głębi człowieka z jego wewnętrznego przekonania. Mają odzwierciedlać wnętrze człowieka i dopiero takie są dobre, dopiero takie czyny mają wartość dla innych; „Wy jesteście światłem dla świata..... Tak niech świeci wasze światło przed ludźmi, aby widzieli dobre wasze uczynki ...” (Mt 5, 14n). 

             Jezus chce ukształtować człowieka u samych podstaw osobowego bytu. Nawołuje do przemiany do μετανοείτε[11] (Mk 1,15). Słowo metanoia po grecku oznacza gruntowną zmianę myśli, odwrócenie myśli, żal, skruchę.[12] Pedagogika Jezusa niesie ze sobą gruntowne wychowanie, ukształtowanie u samych podstaw. Jezus pomaga zatem człowiekowi „stawać się” i realizować, prowadzi go na szczyty doskonałości. Jezus jest zatem w pełni tego słowa znaczeniu Pedagogiem.  

f)       Nawołuje do pójścia za Nim – Jezus jako najlepszy Pedagog nie tylko przemawia przez przypowieści, dobre rady, kazania, ale przede wszystkim uwiarygodnia swoje słowo czynem i nawołuje do naśladowania. Radykalizm tego nawoływania wskazuje, że jest ono czymś więcej niż tylko wzywaniem do naśladowania; „Jeśli kto chce pójść za mną, niech się zaprze samego siebie, niech weźmie krzyż swój i niech mnie naśladuje” (Mt 16, 24). Jezus każe zaprzeć się samego siebie. Na pierwszy rzut oka takie nawoływanie do zaparcia się, czy też wyrzeczenia samego siebie wydaje się niepedagogiczne. W procesie wychowania chodzi przecież o wzrastanie o rozwój a nie o zapieranie się siebie samego. Ale Jezus wyjaśnia dalej; „Bo kto chce zachować swe życie, straci je; a kto straci swe życie z mego powodu, znajdzie je” (Mt 17, 25).  Jezus daje nowe życie, czyni nowego człowieka. On przecież jest Drogą, Prawdą i Życiem (Mt 14,5). Pójście za Chrystusem wiąże się ze wspomnianą wyżej metanoją.  Na takie nawoływanie może pozwolić sobie tylko niezwykły wychowawca taki, który jest ostatecznym odniesieniem i najwyższą wartością.[13] Ten niezwykły wychowawca  sam pokazał jak tę drogę realizować; najpierw, po przez wcielenie wyrzekł się swojej chwały, skromnym życiem wskazywał na nieprzemijającą wartość dobra duchowego,  i wreszcie (jako człowiek) zaparł się samego siebie i wziął swój krzyż, który właściwie był naszym krzyżem. Wartość krzyża tkwi w tym, że przez niego urzeczywistnia się miłość w największym jej wymiarze; „Nie ma większej miłości niż ktoś życie swoje oddaje za przyjaciół swoich”.

         Jakkolwiek można przedstawiać Jezusa jako pedagoga, choćby najdoskonalszego, to jednak nie można zapominać, że jest On przede wszystkim Zbawicielem a jako Bóg-Człowiek działa nie tylko na płaszczyźnie naturalnej, ale również na płaszczyźnie nadprzyrodzonej. Ewangelia natomiast nie może być rozpatrywana tylko jako dydaktyka, jest ona objawieniem Boga. „Dlatego chociaż odwołujemy się do Jezusa jako Nauczyciela i Wychowawcy człowieka, nie oznacza to jeszcze, że chcemy szukać w Ewangeliach jakiejś pedagogiki lub podręcznika dydaktyki – są to księgi niosące inne orędzie, orędzie zbawcze.”[14]

     Jezus uczy nas miłości bardziej jako Zbawiciel niż jako pedagog. Naśladowanie tej miłości jest dla człowieka największym zadaniem i jednocześnie najlepszym sposobem zrealizowania swojego człowieczeństwa. Tylko wobec takiego boskiego Pedagoga ma sens zaparcia się samego siebie. Żaden inny pedagog nie może domagać się takiego radykalnego pójścia za nim nawet pomimo tego, że sam ma się stać wzorem dla wychowanka.